بررسی الگوهای ساختاری فرم/ نقش ترنج در منسوجات دوره صفوی

عصر طلایی هنر- صنعت پارچه‌بافی در ایران را به جرات می‌توان قرون16 - 17م./ 10 - 11ه.ق. دانست. پارچه‌های بافته شده در این دوران به لحاظ زیبایی‌های بصری، ترکیب‌بندی، نقوش، رنگ و فن بافت مایه‌ی مباهات هنر این دوران بوده که با تنوع و گوناگونی بسیار به اجرا درآمده است. یکی از این ترکیب‌بندی‌های متنوع که به دفعات در ساختار پارچه‌های این عصر مشاهده می‌شود، کاربرد فرم/نقش ترنج گونه‌ای است که با نقوش گیاهی، جانوری و انسانی آراسته شده است. مطالعات انجام شده نشان از کاربرد فراوان این فرم/ نقش در منسوجات داشته است، که نشان می‌دهد ترنج یکی از نقوش پرکاربرد این دوران است. با توجه به توضیحات فوق؛ هدف اصلی این پژوهش بررسی الگوهای ساختاری نقش/فرم ترنج بر روی منسوجات صفوی است. در این راستا سوالی که مطرح است: در تزیین منسوجات دوره صفوی فرم/ نقش ترنج از چه تنوع ساختاری برخوردار است و جایگاه این فرم/ نقش در ترکیب‌بندی این پارچه‌ها چیست؟ برای یافتن پاسخ به این سوال 16 نمونه پارچه‌های موجود در کتب و موزه‌های هنری از دوره صفوی انتخاب و سپس ویژگی‌های ساختاری (ترکیب‌بندی‌، نقوش و...) آن‌ها بررسی شده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی، بر مبنای هدف بنیادی و بر مبنای ماهیت تاریخی است. گردآوری مطالب به صورت کتابخانه‌ای و اینترنتی و تجزیه و تحلیل کیفی بوده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که فرم/ نقش ترنج که به صورت تکرار شونده در منسوجات مشاهده می‌شود، گاه به صورت آشکار و گاه به صورت الگوی هندسی پنهان1، در اکثر پارچه‌های دوره‌ صفوی وجود دارد. این ساختار از نظام قرینگی تبعیت کرده و ترکیب بندی‌های منظم و جدیدی در متن اثر را نشان می‌دهد که عمدتاً طرح‌های واگیره‌ای (به صورت حمیل‌دار2وبدون حمیل)، به روش انتقالی و به صورت (1 )/4و (1 )/2 بوده است.